کد مطلب:33737 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:43

گنجینه پرسمان » اعتقادات

منظور از عقل نظري چيست؟

همان فعاليت استنتاج هدف‎ها يا وصول به آنها يا انتخاب واحدها و قضايا و وسايلي كه مي‎توانند براي رسيدن به هدف‎ها كمك نمايند، بدون اينكه واقعيت يا ارزش آن هدفها و وسايل را تضمين نمايند. منطق صوري و رياضي كه عالي‎ترين جلوة فعاليت‎هاي عقل نظري مي‎باشند، هرگز متكفل واقعيت و ارزش هدف‎ها و وسائل خود نيستند. به عنوان مثال: وقتي كه مي‎گوئيم: انسان سنگ است و هيچ سنگي تناسل نمي‎كند پس انسان تناسل نمي‎كند. از نظر منطقي كه ابزار فعاليت عقل نظريست كاملا صحيح است، ولي مقدمة اول كه عبارتست از «انسان سنگ است» خلاف واقع است. يعني قضيه‎اي كه براي نتيجة «انسان تناسل نمي‎كند» استخدام شده است، غلط است. بدين ترتيب عقل نظري كه همواره باابزار منطق فعاليت مي كند كاري با واقعيت ندارد ، چنانكه هيچ‎كاري با ارزشها هم ندارد. يعني وقتي كه شما با تفكرات منطقي و عمل رياضي به اين نتيجه مي‎رسيد كه آزادي يا عدالت در فلان جامعه را با اين مقدمات مي‎توان منفي كرد، تنظيم واحدها و قضايا و انتخاب وسايل را براي به دست آوردن هدف مطلوب خود با روش منطقي محض كه ابزار كار عقل نظري است، انجام داده‎ايد، آنچه كه غلط و ضدانساني است، جبر و ستم را هدف قراردادن است، نه تنظيم مقدمات و شكل ترتيب و انتخاب وسائل. در حقيقت عقل نظري محض بناي ساختمان را تعليم مي‎دهد كه آجرها چگونه روي هم قرار بگيرد، مقاومت مصالح در چه حدودي ضرورت دارد، پي‎ريزي ساختمان به چه مقدار سيمان و آهك و سنگ و آهن احتياج دارد؟ اما اينكه اين ساختمان جايگاهي براي تعليم و تربيت و احياي انسانها خواهد بود، يا كشتار گاهي براي انسانها؟ عقل نظري محض كاري با اين مسائل ندارد. همواره عقل نظري بر آنچه كه از پيش صحيح فرض شده است، حكم صادر مي‎كند، و كاري با آن ندارد كه صحيح از نظر چه كسي؟ صحيح در چه شرايط؟ صحيح از روي كدامين واقعيت‎ها. به همين جهت بوده است كه منطق‎دانان حرفه‎اي، حتي كساني كه ابتكاراتي را در منطق به وجود آورده‎اند، فقط از آن جهت كه منطق مي‎دانند و بر همة راههاي فعاليت عقل نظري آشنا هستند، جهان‎شناسان و انسان‎شناسان واقعي نبوده‎اند، زيرا واقعيت‎ها و ارزشها غير از شناخت و قدرت بر تنظيم‎بندي فرمولها بر مبناي وسايل صحيح فرض شده، مي‎باشد.

---

ترجمه و تفسير نهج‎البلاغه ج 11
آية الله محمدتقي جعفري